Dieta low-FODMAPs – lek dla pacjentów z zespołem jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego, o którym już kiedyś pisaliśmy (klininij: tutaj) może skutecznie odbierać radość życia chorym. Trudno bowiem prowadzić beztroskie życie, doświadczając na co dzień takich objawów jak skurczowy ból brzucha, nieprzyjemne gazy, bolesne wzdęcia, biegunki czy zaparcia. Okazuje się jednak, że istnieje protokół żywieniowy, który może zniwelować te przykre objawy nawet u 80% pacjentów chorujących na IBS. Ten protokół to dieta low-FODMAPs.

FODMAPs – czym są?

FODMAP (fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols) to grupa fermentujących węglowodanów, których organizm chorych nie jest w stanie rozłożyć i wchłonąć w jelicie cienkim, co skutkuje się ich przesuwaniem w dół przewodu pokarmowego aż do jelita grubego, gdzie stanowią doskonałą pożywkę dla bakterii chorobotwórczych, powodując produkcję gazów, nabrzmienie jelita i silne dolegliwości bólowe. Dodatkowo mogą się pojawić przelewania w brzuchu, strzelające, pieniste stolce, burczenie i kruczenie w jamie brzusznej, a także biegunka jako następstwo migracji płynów do światła jelita cienkiego (efekt osmotyczny).

Gdzie znajdziemy FODMAPs?

– oligosacharydy: czyli FOS i GOS znajdujące się np. w cebuli, pszenicy, burakach, życie
czy orzechach nerkowca

– disacharydy: dwucukry obecne np. w laktozie w mleku krowim

– monosacharydy: cukry proste, np. fruktoza obecna w jabłkach, miodzie, grochu czy arbuzie

– poliole: alkohole cukrowe, np. sorbitol (uwaga na gumy do żucia!), ksylitol czy maltitol.

Dieta low-FODMAPs została opracowana przez naukowców z Monash Univeristy i zakłada wyeliminowanie produktów będących źródłem wspomnianych powyżej związków fermentujących. W związku z tym, w diecie tej np. nie znajdziemy mleka krowiego, ale dopuszczalna jest jego wersja bezlaktozowa. Zakazany jest także alkohol czy stosowanie słodzików (np. ksylitolu). Powyższe restrykcje należy stosować 6-8 tygodni, a następnie należy stopniowo rozszerzać dietę w oparciu o indywidualną tolerancję produktów i stopień zaawansowania choroby. Badania naukowe donoszą, iż protokół ten jest pomocny w redukcji objawów IBS nawet u 80% pacjentów, pamiętać należy jednak, że prócz FODMAPS istnieją inne czynniki i składniki, które będą wpływać na komfort jamy brzusznej: duża ilość błonnika nierozpuszczalnego, duża ilość tłuszczu, czy np. kofeina obecna w porannej kawie. Równie istotny jest poziom stresu, który ma ogromny wpływ na występowanie objawów IBS oraz sposób spożywania posiłków. Przy każdych zaburzeniach trawiennych o rożnej etiologii, należy spożywać posiłki w wolnym tempie, dokładnie żując każdy kęs i najlepiej nie popijając do tego żadnych płynów, by nie rozcieńczać soków trawiennych.

Lista produktów przeciwskazanych ze względu na dużą zawartość FODMAPs*
(źródło: Monash University)

Warzywa: czosnek, cebula, burak, kukurydza, karczochy, brokuły, por, koper włoski, brukselka

Owoce: jabłka, mango, gruszki, arbuz, nektaryny, brzoskwinie, śliwki, owoce suszone, owoce z puszki

Zboża: pszenica, żyto, jęczmień i wykonane z nich pieczywo, makarony, płatki i inne produkty

Źródła białka: mleko krowie, owcze, kozie, jogurty, śmietana, maślanka, twaróg, bita śmietana, mascarpone, ricotta

IBS a gluten

Czy dieta low-FODMAPs jest dietą bezglutenową? W rzeczywistości dieta ta jest bardzo podobna do diety bezglutenowej – wykluczona ona pszenicę, jęczmień i żyto. W Internecie można znaleźć również przepisy z użyciem powszechnie dostępnego teraz pieczywa bezglutenowego, co może być mylące. Jednocześnie zwracam uwagę, iż takie pieczywo, dostępne np. w sklepach typu Lidl, często ma bardzo zawiły skład i choć nie zawiera FODMAPs, jest po prostu niezdrowe.

Powodem ograniczenia produktów glutenowych w diecie low-FODMAPs nie jest jednak występujący w nich gluten, lecz obecność fruktanów, czyli łatwo fermentujących cukrów, które odpowiedzialne są za powstawanie dokuczliwych wzdęć.

IBS a suplementacja probiotyczna

Istnieją badania naukowe donoszące o korzystnym wpływie probiotykoterapii na występowanie objawów IBS. Spośród szczepów o największym działaniu wymienia się głównie L. rhamnonus**, L. plantarum czy B. infantis.

Low Fodmaps a wegetarianizm i weganizm

W przypadku pacjentów nie spożywających produktów mięsnych (wegetarian) lub żadnych produktów zwierzęcych (wegan) zastosowanie diety low-FODMAPs wymaga nieco więcej zachodu, lecz nie jest niemożliwe. Na całe szczęście, tak naprawdę, lista produktów low-FODMAPs jest dość szeroka, więc również wśród produktów „bezpiecznych” znajdują się roślinne źródła białka takie jak tofu, pewna ilość roślin strączkowych oraz kasze, a dla wegetarian dostępne są także sery, mleko bezlaktozowe, produkty fermentowane czy jaja.

Przykładowe śniadanie zatem dla wegetarian może mieć postać kaszy jaglanej z owocami:

Kasza jaglana z pomarańczą, cynamonem i orzechami

– kasza jaglana 40g

– mleko bez laktozy 200g

– 100g pomarańczy

– 1 łyżka orzechów laskowych

Kaszę gotujemy na mleku, przekładamy do miseczki, następnie dodajemy cząstki pomarańczy oraz posiekane orzechy. Całość posypujemy cynamonem.

Natomiast weganie mogą zastąpić mleko krowie np. mlekiem migdałowym (uwaga, koniecznie niesłodzonym!).

Przykładowy obiad wegański to np. potrawka z kaszy gryczanej białej z marchewką i papryką:

– kasza gryczana biała 70g

– oliwa 10g

– tofu ½ kostki naturalnego

– 1 marchewka

– ½ żółtej papryki

– 3 łyżki passaty pomidorowej

Kaszę ugotować w lekko osolonej wodzie. Marchew i paprykę zetrzeć na tarce i wrzucić na patelnię z rozgrzaną oliwą, podlać wodą. Dodać na patelnię tofu pokrojone w kosteczkę i sos pomidorowy. Całość chwilkę dusić, następnie wymieszać z kaszą. Gotowe danie posypać pietruszką.

Jak widać możliwości jest sporo, przypominam jednak, iż ważne jednak zbilansowanie takiej diety pod kątem wapnia czy żelaza (tutaj może pomóc doświadczony dietetyk).

Podsumowanie

Właściwie zaplanowana dieta w IBS może załagodzić większość jego objawów, znacznie poprawić komfort życia oraz zredukować obwód brzucha (nawet o 10cm!), co czasami sprawia, że są pacjenci, którzy jako skutek uboczny zmieniają rozmiar ubrań na mniejszy (bez zmian w samym składzie ciała). Najważniejsze jest jednak to, że mogą swobodnie wyjść z domu, nie muszą obawiać się o nagłą wizytę w toalecie. Na koniec chciałabym jeszcze przypomnieć, iż nie wszystkie objawy muszą oznaczać zespół jelita drażliwego i u nie wszystkich dieta low-FODMAPs przyniesie oczekiwany efekt, szczególnie, iż jej stosowanie, jeśli jesteśmy laikiem, może być problematyczne, lista produktów wykluczonych jest długa. Poza tym, dolegliwości gastryczne mogą mieć różną etiologię, nie zawsze to będzie IBS. Jeśli więc po mimo upływu 8-tygodni na diecie nie zaobserwujesz poprawy, skonsultuj się z dietetykiem, którzy dokładnie przyjrzy się Twoim posiłkom i dopasuje je do Twojego stanu zdrowia, proponując np. dietę low-FODMAPs lub odeśle Cię do lekarza, jeśli konieczna będzie dalsza diagnostyka chorób układu pokarmowego.

*pełną listę dostaniesz w gabinecie na wizycie

**Lactobacillus rhamnosus, to bardzo interesujący szczep, obecnie bada się jego wpływ na zabieganie i leczenie otyłości.

Bibliografia:

1. Sen, S., Mullan, M.M., Parker, T.J., Woolner, J.T., Tarry, S.A. and Hunter, J.O. (2002). Effect of Lactobacillus plantarum 299v on colonic fermentation and symptoms of irritable bowel syndrome. Digestive Diseases and Sciences 47: 2615-2620
2. Niedzielin, K., Kordecki, H., and Birkenfeld, B. (2001). A controlled, double-blind, randomized study on the efficacy of Lactobacillus plantarum 299v in patients with irritable bowel syndrome, Eur. J. Gastroenterol. Hepatology 13: 1143-1147.
3. Hoveyda N., Heneghan C., Mahtani K., Perera R., Roberts N., Glasziou P. (2009). A systematic review and meta-analysis: probiotics in the treatment of irritable bowel syndrome, BMC Gastroenterology 9:15
4. Böhn L., Störsrud S., Liljebo T., Collin L., Lindfors P., Törnblom H., Simrén M. (2015). Diet Low in FODMAPs Reduces Symptoms of Irritable Bowel Syndrome as Well as Traditional Dietary Advice: A Randomized Controlled Trial, Gastroenterology 2015; 149:1399–1407
5. Fedewa A., Rao S.C. (2013). Dietary Fructose Intolerance, Fructan Intolerance and FODMAPs, Current Gastroenterology Reports, January 2014, 16:370
6. Nehring P., Mrozikiewicz-Rakowska B., Krasnodębski P., Karnafel W. (2011). Irritable bowel syndrome – a new approach to aetiopathogenesis, Przegląd Gastroenterologiczny 2011; 6 (1): 17–22
7. McIntosh K, Reed DE, Schneider T, et al (2015). FODMAPs alter symptoms and the metabolome of patients with IBS: a randomised controlled trial Gut Published Online First: 14 March 2016

Halmos, Emma P. et al (2014). A Diet Low in FODMAPs Reduces Symptoms of Irritable Bowel Syndrome, Gastroenterology , Volume 146 , Issue 1 , 67 – 75.e5