Łuszczyca – czy dieta ma znaczenie?

Łuszczyca – czy jest jakiś ratunek?

Życie z łuszczycą nie jest proste. Nie zdaje sobie jednak z tego sprawy ten, kto nigdy nie miał problemów ze skórą i kto nigdy nie miał do czynienia z osobą, którego skóra jest pokryta „srebrną łuską”, sypie się, pęka i oddziela od naskórka każdego dnia, dając wrażenie, iż ciało jest „obsypane mąką”. Każde uderzenie się, zadrapanie może goić się w nieskończoność i przerodzić się w nową łuszczącą zmianę. Zmianę, na którą obcy ludzie reagują z przerażeniem, bojąc się, że się zarażą. Taki stan rzeczy nie pozostaje bez wpływu na stan psychiczny, stąd depresja nie jest rzadkością wśród chorych na łuszczycę.

W przypadku większości zmian nie pomagają ani maści tradycyjne, maści robione, ani bardzo drogie, specjalistyczne kosmetyki. Pacjenci, choć nie chcą, często skazani są na stosowanie maści sterydowych, które przynoszą ulgę, lecz przede wszystkim – działają miejscowo, nie lecząc przyczyn patologii. Dodatkowo, ich odstawienie powoduje często jeszcze większy nawrót. Koło się zamyka, a pacjent ma wrażenie, że znajduje się w sytuacji beznadziejnej. A stąd już o krok od depresji.

Skoro więc nic nie pomaga, dlaczego więc miałaby pomóc … dieta? Czy istnieje jakikolwiek plan żywieniowy, który jest w stanie pomóc osobom chorym na łuszczycę? O tym w dzisiejszym artykule.

Łuszczyca a depresja – co było pierwsze?

Łuszczyca to choroba z grupy chorób autoimmunizacyjnych, powiązana z występowaniem wielu  zaburzeń metabolicznych (cukrzycy, otyłości, hipercholesterolemii, nadciśnienia tętniczego). Wśród schorzeń współtowarzyszących wymienia się również zatorowość płucną, udar, WZJG, depresję oraz niektóre rodzaje nowotworów. Łatwo więc zauważyć, że choroba nie ogranicza się jedynie do skóry, lecz jest poważną chorobą ogólnoustrojową. Może wystąpić w każdym wieku, z okresami zaostrzeń i remisji, przy czym istotne jest, że do wysiewu zmian łuszczycowych może przyczynić się także nieprawidłowa dieta [3]. Sposób odżywiania, jak i styl życia (w tym np. palenie tytoniu) ma niepodważalny wpływ na przebieg procesów zapalnych w organizmie i obraz tej choroby.

Pamiętam swoją pierwszą pacjentkę z łuszczycą, która zgłosiła się do gabinetu z zamiarem redukcji masy ciała. U tej pacjentki zmiany umiejscowione na plecach oraz na łokciach i nie były widoczne pod odzieżą, a pacjentka nie przyznała się do istnienia choroby, dopiero przy badaniu składu ciała i ściągnięciu koszuli, można było zauważyć typowe dla łuszczycy zmiany. Schorowana, nienaturalnie wyglądająca skóra nie była jednak największym problemem. U pacjentki bowiem współistniała również silna depresja, która rzutowała również na postępy w odchudzaniu. Motywację do stosowania diety uzyskać nie  było u pacjentki niełatwo, a pogoda ducha wróciła dopiero wtedy, kiedy wraz z zażegnaniem otyłości, pożegnaliśmy też największe rany na skórze. Rany, z którymi pacjentka zmagała się całe życie. Jak to się stało? Cud, czy przypadek? Nic podobnego. Badania potwierdzają – otyłość jest istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju łuszczycy. Walcząc z otyłością, walczymy więc też z łuszczycą. Otyłość bowiem, to nie tylko nadmiar kilogramów, ale przede wszystkim poważna choroba.

Co ma otyłość do łuszczycy?

Szczególnie niebezpieczna jest otyłość typu brzusznego (typ sylwetki „jabłko”), która przebiega z podwyższonym poziomem tłuszczu wisceralnego (wewnątrzbrzusznego, otaczającego nasze narządy wewnętrzne). Nie od dziś przecież wiadomo, iż tkanka tłuszczowa trzewna to aktywny endokrynologicznie narząd produkujący liczne czynniki zwane adipokinami (cytokiny, chemokiny, czynniki hormonopodobne, czynniki wzrostu), które biorą udział w zapaleniu łuszczycowym. Z kolei makrofagi, odpowiedzialne za rozwój stanu zapalnego w tkance tłuszczowej, są źródłem cytokin prozapalnych, m.in. TNF-α, IL-6, IL-8, IL-17, IL-18, tych samych, które uczestniczą w zapaleniu łuszczycowym. Koło się zatacza, a sytuacja prowadzi do powstania tzw.  metainflammation (metabolically triggered inflammation), czyli stanu zapalnego wywołanego metabolicznie przez nadwyżki żywieniowe [6]. Pacjenci otyli z łuszczycą mają zwykle większe nasilenie zmian skórnych oraz gorzej reagują na zastosowaną terapię [5]. Spójrzmy teraz, co mówią badania. Najpierw badanie na myszach, które wykazały, że ograniczenie podaży kalorii o 33% przez 4 tygodnie powoduje zmniejszenie proliferacji naskórka aż o 45% [13] (proliferacja to rozrost tkanek, namnażanie się komórek naskórka objawiające się u chorych łuszczeniem skóry). Kolejne badanie dowodzi, iż współczynnik BMI > 29 (tj. granica nadwagi i otyłości) zwiększa ryzyko wystąpienia łuszczycy ponad 2-krotnie [1, 2]. Na szczęście, odpowiednio przeprowadzona redukcja masy ciała łagodzi przebieg choroby [11]. W badaniu [28] wykazano, iż redukcja masy ciała zaledwie o 5-10% poprawiała odpowiedź na cyklosporynę A.  Co ciekawe, znane są przypadki ustąpienia nawet ciężkich postaci łuszczycy po chirurgicznym leczeniu otyłości (operacja bariatryczna), stąd negatywny wpływ otyłości na łuszczycę i ogólne zdrowie pacjentów jest niepodważalny, a u pacjentów łuszczycowych z nadwagą lub otyłością, normalizacja masy ciała powinna być wdrożona równolegle wraz z leczeniem farmakologicznym. Należy tu jednak podkreślić, iż skład zastosowanej diety również ma olbrzymie znaczenie, gdyż znane są produkty spożywcze mogące powodować nasilenie objawów, jak i łagodzić przebieg choroby. Przejdźmy więc do konkretów.

Omega-3 – podstawa działania

Zacznijmy od składników wykazujących działanie prozdrowotne. Kwasy tłuszczowe omega-3 są jednym z ważniejszych składników diety każdego łuszczyka. Są one oczywiście równie dobrze znane osobom starającym się zdrowo odżywiać (niestety, tylko niewielka część populacji dostarcza je w odpowiedniej ilości). Okazuje się, że osoby chorujące na łuszczycę powinny zwrócić na nie szczególną uwagę, gdyż zarówno kwas EPA, jak i DHA odgrywają istotną role w zmniejszaniu symptomów choroby. Pacjenci spożywający regularnie ryby, będące dobrym źródłem omega-3, doświadczają poprawy stanu klinicznego. U pacjentów spożywających z dietą kwasy omega-3 stwierdzono mniejsze wartości wskaźnika oceny stopnia ciężkości łuszczycy tzw. PASI (Psoriasis Area and Severity Index) niż u pacjentów, których dieta była uboga w te kwasy. Niższy stopień zapadalności na tę jednostkę chorobową występuje wśród Eskimosów, których dieta obfituje w tłuszcz rybny [10].

W tym miejscu chciałabym przypomnieć, iż obecny model żywienia większości populacji dostarcza zdecydowanie za dużą ilość kwasów tłuszczowych omega-6, które współzawodniczą w naszym organizmie z kwasami tłuszczowymi omega-3, znosząc ich działanie. Aby móc skorzystać z dobroczynnych właściwości omega-3, powinniśmy starać się utrzymywać stosunek kwasów omega-6 do omega-3 n poziomie 4:1, a nie – jak ma się to obecnie – nawet 20:1. Możemy to osiągnąć poprzez suplementację omega-3 w żelowych kapsułkach bądź wprowadzeniu do diety takich ryb, jak: łosoś atlantycki, sardynki, sardela, śledź, makrela, pstrąg tęczowy, miecznik czy tuńczyk. Ryby można te spożywać na obiad lub przyrządzić z nich sałatki czy pasty do chleba. Jednocześnie starajmy się ograniczać spożycie produktów obfitujących w kwasy tłuszczowe omega-6, tj.: oleju słonecznikowego, sojowego, czy kukurydzianego, oraz oczywiście, nasion użytych do ich produkcji. Pacjentom niezbyt zorientowanym w temacie tłuszczów polecam zapoznanie się z założeniami diety śródziemnomorskiej, która ze względu na duży udział NNKT w diecie oraz wysoką zawartość antyoksydantów pochodzących z warzyw i owoców, wydaje się być dietą godną polecenia pacjentom chorującym na łuszczycę. Jednocześnie wszystkim polecam ograniczenie spożycia oleju słonecznikowego jako źródła kw. tł. omega-6 do minimum i zastąpienie go olejem rzepakowym lub oliwą (olej słonecznikowy jest wciąż popularny w kuchni polskiej i co gorsza – często stosowany jest do smażenia, podczas gdy powinniśmy spożywać go niewiele i jedynie na zimno).

Dieta wegetariańska – dieta idealna?

Pozostając w temacie wpływu tłuszczów na stopień zaawansowania zmian łuszczycowych u chorych, nie sposób nie wspomnieć o jeszcze jednym kwasie tłuszczowym – kwasie arachidonowym (AA). Kwas ten stymuluje produkcję IL-1 (interleukiny działającej prozapalnie) i wzmacnia odpowiedź tkankową na tę cytokinę, nasilając zmiany łuszczycowe i pogarszając stan zdrowotny pacjentów. Głównym, choć nie jedynym źródłem kwasu AA są produkty mięsne (oraz np. żółtko jaj), a obniżenie produkcji leukotrienów prozapalnych można osiągnąć poprzez wdrożenie diety wegetariańskiej [13]. Ponadto, dieta bezmięsna powiązana jest zazwyczaj z wysoką konsumpcją warzyw i owoców, a  to zapewnia organizmowi znaczące ilości związków o właściwościach przeciwutleniających, do których zalicza się witaminy C, A, E, ß-karoten i flawonoidy. To ważne, gdyż chorzy na łuszczycę mają obniżoną aktywność enzymów oksydoredukcyjnych, a zaburzenia te korelują z nasileniem zmian skórnych. Dostępne badania wykazały, iż dieta obfitująca w zielone warzywa, marchew, pomidory i świeże owoce, skutkowała poprawą stanu skóry [14]. Ponadto, dieta wegetariańska charakteryzuje się mniejszym spożyciem nasyconych kwasów tłuszczowych i wyższą zawartością błonnika, co pomaga zachować należną masę ciała i chroni przed występowaniem chorób układu sercowo-naczyniowego (na które zdecydowanie bardziej narażeni są pacjenci łuszczycowi). W świetle powyższych dieta wegetariańska wydaje się łączyć najważniejsze postulaty diety w łuszczycy, stając się dietą godną polecenia. Jednocześnie pacjentom, którzy zwykli spożywać produkty mięsne każdego dnia, zaleca się wizytę u dietetyka, który podpowie, jak na co dzień komponować wartościowe i sycące posiłki bezmięsne.

Dieta bezglutenowa – czy stosować?

Wspomniałam już na początku artykułu, jak ciężką chorobą jest łuszczyca. Nic więc dziwnego iż zdesperowani pacjenci, szukając pomocy, skłonni są również próbować niepotwierdzonych dotąd naukowo metod leczenia, np. popularnej ostatnio diety bezglutenowej. Owszem, wśród chorych na łuszczycę istnieje grupa pacjentów cierpiących na chorobę trzewną (celiakię), u tych pacjentów częściej występuje łuszczyca zwykła i stawowa [11] i u tych pacjentów wdrożenie diety bezglutenowej nie powinno podlegać żadnym wątpliwościom, gdyż wpływa istotnie na remisję zmian chorobowych.  Niestety, nie zostało dotąd dowiedzione, iż zastosowanie diety bezglutenowej jest skutecznym leczeniem łuszczycy u pacjentów nie chorujących na celiakię. Co więcej, nieodpowiednio prowadzona dieta bezglutenowa może prowadzić do wielu niedoborów, a to nie wpływa pozytywnie na żaden organizm zdrowy, a tym bardziej organizm osoby chorej na łuszczycę. Nie zmienia to jednak faktu, iż warto czasami wykonać odpowiednie badania w kierunku nadwrażliwości/alergii na gluten, szczególnie, jeśli pacjent cierpi na charakterystyczne objawy ze strony przewodu pokarmowego (skurczowe bóle brzucha, wzdęcia, luźne stolce i inne).

Alkohol a łuszczyca

Dotychczasowe badania potwierdzają ścisły związek pomiędzy nasileniem zmian łuszczycowych i piciem alkoholu, choć mechanizm szkodliwego działania alkoholu u pacjentów chorych na łuszczycę nie jest do końca poznany. Prawdopodobnie jednak wynika on z wywołania „stresu oksydacyjnego”, który powoduje peroksydację lipidów i spadek endogennych antyoksydantów. Ponadto alkohol stymuluje uwalnianie histaminy, zwiększa produkcję cytokin prozapalnych oraz nasila produkcję wolnych rodników. Jednym słowem, nasila stan zapalny, który my przecież chcemy ograniczyć. Co ciekawe, wśród chorych na łuszczycę stwierdza się częstsze spożycie, a nawet uzależnienie od alkoholu [7], a u przewlekłych alkoholików zwiększa oporność na leczenie łuszczycy oraz zwiększa liczbę działań ubocznych [8]. Okres abstynencji łagodzi przebieg choroby [9]. Chorzy na łuszczycę powinni maksymalnie ograniczyć spożycie alkoholu, a najlepiej – wyeliminować go całkowicie.

Suplementacja w łuszczycy

Podstawy diety w łuszczycy zostały przedstawione powyżej i to od nich, a nie od suplementów diety, należy rozpocząć modyfikację stylu życia ukierunkowaną na załagodzenie łuszczycy. Niemniej jednak istnieją doniesienia, że doustna suplementacja pewnych związków może okazać się korzystna. Do tych związków zaliczamy np. wit E, selen, wit D i koenzym Q10. Udowodniono, iż pacjenci z łuszczycą mają obniżoną ilość aktywnej formy witaminy D w surowicy krwi [15], a doustne podawanie witaminy D3 zmniejsza zmiany łuszczycowe. Warto jednak zaznaczyć, że w naszej szerokości geograficznej z niedoborem wit D zmaga się większość populacji; pacjenci z łuszczycą nie są odosobnieni. Uwaga! Suplementację należy skonsultować z lekarzem, ponieważ witamina D3 wchodzi w interakcję z lekami stosowanymi w leczeniu łuszczycy.

Podsumowanie

Łuszczyca jest kolejną jednostką chorobową, w której właściwie zaplanowana dieta może przynieść nawet spektakularną poprawę stanu zdrowia, w tym również zdrowia psychicznego, znacznie poprawiając jakość życia pacjentów. Powinna więc być nieodłącznym elementem terapii farmakologicznej. Podstawowymi założeniami tej diety jest zwiększenie podaży kwasów tłuszczowych omega-3, dostarczanie dużej ilości świeżych warzyw i owoców, zmniejszenie konsumpcji mięsa i jego pochodnych i (najlepiej) całkowite wyeliminowanie alkoholu. Kaloryczność diety powinna umożliwić normalizację masy ciała. Jednocześnie należy mieć na uwadze stan zdrowia danego pacjenta i pamiętać o tym, że każdy pacjent będzie reagował inaczej, stąd personalizacja zaleceń dietetycznych jest priorytetem.

Samym chorym życzę dużo uśmiechu i pięknej, zdrowej skóry! Jeśli natomiast nie wiesz, czy dieta może pomóc w Twoim przypadku – napisz na a.falisz@cezis.pl. Zapraszam również na  Facebooka (“Anna Falisz – dietetyk kliniczny”), gdzie już niedługo pojawi się przykładowy jednodniowy jadłospis dla chorych z łuszczycą.

Bibliografia:

1. Bremmer S., van Voorhees A.S., Hsu S., Korman N.J., Lebwohl M.G., Young M. i inni: Obesity and psoriasis: from the Medical Board of the National Psoriasis Foundation. J Am Acad Dermatol 2010, 63, 1058-1069.
2. Setty A.R., Curhan G., Choi H.K.: Obesity, waist circumference, weight change, and the risk of psoriasis in women: Nurses’ Health Study II. Arch Intern Med 2007, 167, 1670-1675.
3. Wasiluk D, Ostrowska L, Stefańska E. Czy odpowiednia dieta może być pomocna w leczeniu łuszczycy zwykłej? Med Og Nauk Zdr 2012, 18(4): 405-408
4. Komorowska  OR,  Szczerkowska-Dobosz  A,  Purzycka-Bohdan  D  i  wsp.  Łuszczyca  jako  czynnik  ryzyka  rozwoju chorób serca i naczyń. Prz Dermatol 2014, 6(101): 500-506.
5. Krasowska D, Adamczyk M, The impact of obesity on psoriasis, Przegl Dermatol 2016, 103, 303–308, DOI: 10.5114/dr.2016.61780
6. Davidovici B.B., Sattar N., Prinz J., Puig L., Emery P., Barker J.N. i inni: Psoriasis and systemic inflammatory disease: potential mechanistic links between skin disease and co-morbid conditions. J Invest Dermatol 2010, 130, 1785-1796.
7. Farkas A., Kemény L.: Alcohol, liver, systemic inflammation and skin: a focus on patients with psoriasis. Skin Pharmacol Physiol 2013, 26, 119-126.
8. Higgins E. Alkohol, smoking and psorasis. Clin Exp Dermatol. 2000; 25: 107-110. 44. Wolf R, Wolf D
9. Wolf R, Wolf D, Ruocco V. Alkohol intake and psoriasis. Clin Dermatol. 1999; 17: 423-430
10. Logan A.C. : Omega-3, omega-6 and psoriasis: a different view. Int. J. Dermatol., 2005; 44: 527-528.
11. Woo WK, McMillan SA, Watson RG, McCluggage WG, Sloan JM, McMillan JC. Coeliac disease-associated antibodies correlate with psoriasis activity. Br J Dermatol. 2004; 151(4): 891-894
12. Ciborowska H, Rudnicka A. Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydanie 3. Warszawa: Wydawnictwo PZWL; 2007.
13. Wolters M. Diet and psoriasis: experimental data and clinical evidence. Br J Dermatol. 2005; 153: 706-714.
14. Naldi L., Parazzini F., Peli L. GISED Study Centres: Dietary factors and the risk of psoriasis. Results of an Italian case-control study. Br J Dermatol 1996, 134, 101-106.
15. Staberg B, Oxholm A, Klemp P, Christiansen C. Abnormal vitamin D metabolism in patients with psoriasis. Acta Derm Venereo1. 1987; 67:65-68.